کشاورزی

وظایف و مأموریت­های مدیریت آب­،­ کشاورزی و منابع طبیعی

برنامه­ریزی و تدوین خط مشی کلی توسعه سرمایه­گذاری کشاورزی

مطالعه­،­بررسی و تدوین اولویت­های سرمایه­گذاری کشاورزی در منطقه

شناسایی و معرفی فرصت­های سرمایه­گذاری و ارائه مشاوره به سرمایه­گذاران در منطقه و جذب سرمایه­گذاران داخلی و خارجی

ایجاد ارتباط بین ادارات مختلف مربوطه واقع در شهرستان­های منطقه آزاد همچون جهاد کشاورزی و سازمان­های وابسته به وزارت جهاد کشاورزی و امور آب

شرکت در جلسات و کنفرانس­ها و سمینارها و نمایشگاه­های مربوطه

نظارت بر حسن انجام توافق نامه­های بین سرمایه­گذاران کشاورزی و سازمان

جایگاه بخش کشاورزی

یکی از معیارهای مهم رشد اقتصادی در هر کشور سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد است. در جهان امروز که کشورهای توسعه‌یافته روی تولیدات با فناوری بالا تمرکز دارند، شاید تمرکز روی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی از اولویت برنامه‌های توسعه خارج شده باشد. با این‌حال نگاهی به سیر توسعه کشورهای مختلف نشان می‌دهد این کشورها در بخش کشاورزی خود نیز دستاوردهای قابل‌توجهی داشته‌اند و تأمین امنیت غذایی یکی از اهداف توسعه‌ای آنها بوده است.

اهمیت بخش کشاورزی

اهمیت بخش کشاورزی و لزوم مدیریت این بخش با در نظر گرفتن محدودیت منابع در کشور، از چند وجه قابل بررسی است.

1-توسعه صادرات غیرنفتی: بخش کشاورزی نقش مهمی در صادرات غیرنفتی و غیرمعدنی (نفت، مشتقات نفتی و محصولات معدنی خام) کشور دارد. صادرات محصولات نفتی و معدنی در حقیقت نوعی فروش سرمایه است و به همین دلیل باید صادرات آن به‌صورت هدفمند انجام شود. این که تنها باهدف دستیابی به ارز موردنیاز، میزان فروش این سرمایه‌ها تعیین شود، نه منطق اقتصادی دارد و نه منطق توسعه‌‌ای. به همین دلیل هر بخشی از تولید کشور که بتواند نیازهای ارزی را تأمین کند، یکی از اهداف مهم سرمایه‌گذاری خواهد بود. محصولات کشاورزی ایران از قبیل پسته، زعفران، انگور و کشمش و خرما، در صورتی که بازاریابی صحیحی داشته باشند و استانداردهای جهانی در تولید و بسته‌بندی آنها رعایت شود، می‌تواند منبع ارزی خوبی برای کشور باشد و دست‌کم تراز تجاری محصولات کشاورزی را مثبت کند.

۲- بحران آب: محدودیت‌های منابع آبی در کشور و بحران آب که با آن روبه‌رو هستیم، بازنگری در روش‌های کشت سنتی و استفاده بهینه‌تر از آب را بیش‌ازپیش توجیه می‌کند.  به‌عبارت‌دیگر برای اینکه بتوان مصرف آب را کاهش داد نمی‌توان تنها به سیاست‌های افزایش قیمت آب تکیه کرد و لازم است پیش از آن روش‌ها و نوع کشت متناسب با شرایط کم‌آبی تعیین و اصلاح شود و پس‌ازآن سیاست‌های مکمل را پیگیری کرد. در نتیجه باید سیاستگذاری در حوزه کشاورزی با توجه به این محدودیت باشد و الگوهای کشت در کشور بر این مبنا تعیین شود.

۳- حفظ امنیت غذایی: حفظ امنیت غذایی برای کشور ما از اهمیت بالایی برخوردار است. البته باید به این نکته اشاره کرد که امنیت غذایی با خودکفایی متفاوت است. ممکن است ویژگی‌های جغرافیایی و آب و هوایی کشور اجازه خودکفا شدن در تولیدات استراتژیک را ندهند اما می‌توان با سرمایه‌گذاری روی محصولات متناسب با آب‌وهوا و معرفی آنها در بازارهای جهانی و تأمین مواد غذایی لازم با ارز حاصل از صادرات کشاورزی، امنیت غذایی را نیز تأمین کرد. این امر هم نیازمند بازنگری در الگوهای کشت فعلی و حتی تجدید نظر در سیاست‌های خودکفایی است.

سیاستگذاری در تولید محصولات کشاورزی با توجه به اصول فوق، باید در برنامه‌های توسعه اقتصادی جای خود را پیدا کند در این راستا باید توجه داشت که به دلیل ساختار معیشتی تولیدات کشاورزی در کشور، بهره‌وری در این بخش پایین است. علاوه بر این، ساختار معیشتی باعث شده تولیدات تا حد زیادی تحت تأثیر عوامل جوی و تغییرات آب و هوایی باشند و به همین دلیل ریسک تولید در کشاورزی بالا است. این موضوع باعث کاهش درآمد و سود کشاورزان شده و به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت که آنها هزینه‌های مربوط به تغییر ساختار تولیدی از معیشتی به اقتصادی را تأمین کنند. برای رسیدن به یک ساختار تولید کشاورزی توسعه یافته، لازم است سرمایه‌گذاران دولتی و خصوصی به این حوزه وارد شوند و با بهره‌گیری از معیارهای اقتصادی، تولیدات کشاورزی کشور را در مسیر تولید تجاری قرار دهند.

منطقه آزاد ماکو

در این بین منطقه آزاد تجاری  صنعتی ماکو  با توجه به اینکه دارای پهنه  وسیعی از اراضی زراعی و باغی و نیز اراضی ملی مستعد جهت فعالیتهای تولیدی کشاورزی می باشد ظرفیت و پتانسیل بالقوه­ای برای سرمایه گذاری در زمینه کسب و کارهای کشاورزی را دارد. گستره و تنوع محصولاتی که در شهرهای ماکو، شوط و پلدشت قابل کشت و تولید است حوزه عمل سرمایه گذاران را گسترش می دهد و منابع آبی و رودخانه­ای  موجود در محدوده، فعالیتهای آبزی پروری و شیلات را نیز فراهم نموده است. همچنین وجود محیطهای روستایی که قابلیت توسعه گردشگری روستایی را دارند از دیگر مزیتهای مناطق روستایی و عشایری داخل محدوده منطقه آزاد ماکو هستند.

بخش منابع طبیعی

1. مساحت اراضی ملی منطقه 360355 هکتار در 290 پلاک ثبتی می­باشد که به تفکیک شامل شهرستان ماکو با 152 پلاک و مساحت 193450 هکتار ، شهرستان شوط با 53 پلاک و 57977 هکتار و شهرستان پلدشت با 85 پلاک و 108908 هکتار می­شود .
2. وجود زمینه سرمایه­گذاری در جهت توسعه بستر گردشگری .
3. وجود زمینه سرمایه­گذاری در بخش کشت گیاهان داروئی با توجه به وجود انواع گیاهان داروئی در منطقه که بطور مثال می­توان از گیاهانی همچون بومادران ، شیرین بیان ، گل گاوزبان ، ریواس ، کاکوتی و غیره نام برد.

پتانسیل­های آب منطقه آزاد ماکو

• منابع آب سطحی

1. رودخانه ارس : این رودخانه از کوه­های ترکیه­،­آذربایجان­،­ارمنستان وچشمه ثریا در ایران سرچشمه میگیرد و حجم آورده  آن در حدود 5/5 میلیارد متر مکعب در سال می­باشد.           
2. رودخانه زنگبار : این رودخانه از کوه­های مرزی بین ترکیه و ایران سرچشمه گرفته و در مسیر خود پس از عبور از شهرستان­های ماکو و پلدشت به رودخانه ارس می­ریزد.
3. رودخانه ساری­سو :  ­این رودخانه از کشور ترکیه  سرچشمه  می­گیرد  و بعد از احداث سد شهید قنبری و سد دانالو بر روی این رودخانه در مسیر حرکت  خود اراضی کشاورزی روستائیان که حدود 5385 هکتار می­باشد را آبیاری می­کند .
4. رودخانه آواجیق چای­ : این رودخانه از کوه­های مرزی بین  ترکیه و ارتفاعات بخش دشتک شهرستان چالدران سرچشمه می­گیرد و در مسیر خود اراضی کشاورزی بخش بازرگان را آبیاری میکند . لازم بذکر است سد بدولی بر روی این رودخانه مطالعه شده است.
5. رودخانه قره سو :­ این رودخانه از چشمه­های  موجود در روستای خلج در نزدیکی شهر ماکو تغذیه می­کند و وارد رودخانه دائمی قره سو می­شود که پس از گذشت از حوزه شهرستان شوط وارد حوزه آبریز ارس می­گردد که مورد استفاده کشاورزی قرار می­گیرد .
6. رودخانه ساری­سو­کنیکور : ­این رودخانه از چشمه­های کنیکور واقع در قسمت شمالغربی شهرستان پلدشت سرچشمه می­گیرد و در حوالی روستای قلیش لانمیش وارد رودخانه زنگبار می­گردد و جزء حقابه کشاورزان پلدشت می­باشد .                        

• منابع زیر زمینی

برداشت آب از منابع آب زیر زمینی در سطح منطقه آزاد ماکو در حدود 56/4  میلیون متر مکعب بوده که توسط 754 حلقه چاه عمیق  و  نیمه عمیق می­باشد­.­در محدوده  شهرستان­های  ماکو  و پلدشت بدلیل وجود آب­های سطحی از آب استحصالی از چاه­ها،  بیشتر برای طرح­های پرورش ماهی و صنعت استفاده می­شود اما در شهرستان شوط بعلت کمبود آب زراعی بیشتر از چاه­ها  و قنات­ها و چشمه­ها برای آبیاری کشاورزی استفاده می­شود.

وضعیت منابع آبی در منطقه

تعداد رودخانه­ها 6 رشته­،­تعداد چشمه 120 رشته ­، تعداد قنات 245 دهنه ،­تعداد چاه­های عمیق و نیمه عمیق 754 حلقه­،­­ 317استخر ذخیره آب  و میزان مصرف آب در بخش کشاورزی 295 میلیون متر مکعب می­باشد.

سدهای موجود در منطقه آزاد ماکو

در منطقه آزاد ماکو حدود12 سد اجرا شده­،­در حال اجرا و مطالعه شده موجود می­باشد که  بشرح ذیل می­باشند:

1. سد ماکو ( بارون ) : این سد با ظرفیت 150 میلیون  متر  مکعب که بر روی رودخانه  قیزلار چایی  یا زنگبار ماکو احداث شده و زمینی به مساحت 15000 هکتار را تحت پوشش خود قرار داده است.

اهداف احداث سد بارون:

الف ) تأمین آب 15000 هکتار اراضی پایاب سد

ب ) تأمین آب آشامیدنی منطقه ( ماکو ، شوط و بازرگان ) به میزان 5 میلیون متر مکعب در سال 

پ ) کنترل طغیان­های رودخانه زنگبار و تنظیم آن بر اساس میزان مصرف پایین دست سد 

1. سد  شهید قنبری­ : ­این سد با ظرفیت 26/5 میلیون متر مکعب که بر روی رودخانه ساری­سو احداث شده است.

اهداف احداث سد شهید قنبری:

تنظیم آب رودخانه ساری سو جهت استفاده بهینه از پتانسیل آبی مربوطه و توسعه و بهبود آبیاری در حدود 5000 هکتار از اراضی دشت شهید قنبری .

1. سد دانالو : با ظرفیت 1/4 میلیون متر مکعب که بر روی سیلاب­های فصلی قورشکاک احداث شده است.

             دو سد شهید  قنبری  و دانالو جمعا" 5300  هکتار  از اراضی  را پوشش  داده که از این مقدار 1720 هکتار جزء اراضی                                                                                  توسعه و مابقی به مقدار 3580 هکتار جزء اراضی بهبود می­باشد.

1. سد ارس : با ظرفیت 1/250 میلیارد متر مکعب که بر روی رودخانه ارس احداث شده که از کوه­های ترکیه­،­ارمنستان  و ایران سرچشمه می­گیرد و دارای آورد رودخانه 5/5  میلیارد متر مکعب می­باشد­.­تراز نرمال دریاچه پشت سد ارس 777/5 متر از سطح دریا می­باشد .
2. سد ارس 2 : با ظرفیت 4/7 میلیون متر مکعب که خارج از بستر رودخانه بعنوان سد مخزنی احداث شده است که از آب مازاد ایستگاه پمپاژ قنبرکندی ظرفیت این سد پر می­شود .ظرفیت پمپاژ قنبرکندی 2 متر مکعب درثانیه است که با این مقدار پمپاژ دشتی  بنام قنبرکندی  به مساحت 1920 هکتار آبیاری تلقی می­شود که در سال 1376 به بهره­برداری رسیده است و در حال حاضر توسط سازمان جهاد کشاورزی عملیات آبیاری تحت فشار اجرا می­شود­.­سد مخزنی ارس 2 به ظرفیت مذکور ( 4/7 میلیون متر مکعب ) که از آب مازاد پمپاژ قنبرکندی پر می­شود خود 1520 هکتار از اراضی ملی را تحت پوشش قرار می­دهد که توسط سازمان جهاد کشاورزی و قرارگاه  خاتم الانبیاء عملیات عمرانی و سرمایه­گذاری آن به اتمام رسیده است.
3. سد قیقاج : با ظرفیت9/7 میلیون متر  مکعب که  با  استفاده  از ایستگاه  پمپاژ  شیبلو  به ظرفیت 2/7  متر  مکعب  در ثانیه  پر می­شود­ و ­ زمینی  به  مساحت 2300  هکتار  را  آبیاری می­نماید  و 2300  هکتار  زمین  دیگر  نیز  بصورت پمپاژ از ایستگاه­  پمپاژ شیبلو  آبیاری می­شود که در مجموع از طریق پمپاژ شیبلو 4600 هکتار زمین آبیاری می­شود .
4. سد کوچک قره زمین : این سد با ظرفیت یک میلیون  و سیصد هزار  متر مکعب که  بر روی سیلاب­های فصلی منطقه احداث شده است و 100 هکتار را بصورت ثقلی و 150 هکتار را  نیز بصورت نوین تحت پوشش خود قرار می­دهد.
5. سد کوچک اینجه قدیم قره قویون : ­این سد با ظرفیت  پانصد هزار متر مکعب که  بر روی سیلاب­های فصلی احداث شده است و 50 هکتار را بصورت ثقلی و 85 هکتار را بصورت نوین تحت پوشش خود قرار می­دهد.
6. سد بدولی : این سد با ظرفیت 35 میلیون متر مکعب برای 3250 هکتار ( بهبود و توسعه ) و 10/8 متر مکعب برای شرب و صنعت می­باشد .
7. سد فشل : این سد با ظرفیت 13/2 میلیون متر مکعب که برای 2100 هکتار ( بهبود و توسعه ) از زمین­های محدوده شهرستان شوط می­باشد .
8. سد انحرافی قزلداغ : با ظرفیت 18 میلیون متر مکعب  برای  آبیاری  2400  هکتار ( بهبود و توسعه ) از زمین­های محدوده شهرستان شوط می­باشد .
9. سد کرم آباد : این سد در حال اجرا با ظرفیت 34/4 میلیون متر مکعب  می­باشد .­ این سد با تخصیص آب5/3 متر مکعب در ثانیه برای آبیاری حدود 33 هزار  هکتار در نظر گرفته شده است که از این مقدار 6 هزار هکتار آن متعلق به اشخاص و 27 هزار  هکتار  آن از اراضی  ملی منطقه آزاد ماکو می­باشد و از این مقدار نیز حدود 10 هزار هکتار آن موقع  انتقال آب  از دریاچه سد ارس به محل احداث سد کرم آباد به هنگام آبیاری می­شود.

ایستگاه پمپاژ شیبلو :

این  ایستگاه  در 25  کیلومتری  غرب  سد ارس  و 27 کیلومتری جنوب  شرقی پلدشت  با ارتفاع متوسط 830 متر از سطح آزاد راه  واقع گردیده است­. شبکه مذکور شامل یک ایستگاه پمپاژ به ظرفیت 7/2 متر مکعب در ثانیه و دو رشته خط انتقال لوله و شبکه  کانال­های درجه 2 و 3 زهکشی­های سطحی است . میزان آب مورد نیاز بر اساس راندمان طراحی حدود 18-17 میلیون متر مکعب می­باشد.

ایستگاه پمپاژ قنبرکندی:

این واحد متشکل از دو ایستگاه A و B می­باشد . از این ایستگاه اراضی دشت  قنبرکندی آبیاری می­شود و در اوقات عدم استفاده­، آب  مازاد در سد ارس­2 جمع آوری شده که از  این سد 1620 هکتار آبیاری می­شود.                     

شبکه آبیاری و زهکشی دشت زنگنه:

 این دشت به وسعت 8880 هکتار در شمالغرب شهرستان پلدشت و در حاشیه مرز ایران و ترکیه و جمهوری خود مختار نخجوان قرار دارد و آب رودخانه مرزی قره سو ( مرز مشترک ایران و ترکیه ) که از چشمه ثریا واقع در کوه­های آرارات سرچشمه می­گیرد بعنوان منبع تأمین آب منطقه در نظر گرفته شده است.

ظرفیتهای سرمایه گذاری در منابع آبی منطقه:

وجود این تعداد رودخانه و سد در منطقه فرصتهای سرمایه گذاری مناسبی را در زمینه کشاورزی و پرورش آبزیان فراهم نموده است که از جمله آنها میتوان به وجود 1700 هکتار از اراضی ملی قابل واگذاری در پایاب سد دانالو ، پرورش ماهی قزل آلا در پشت سدها و یا استفاده از حاشیه چشمه ها بعنوان محلی مناسب برای پرورش آبزیان اشاره نمود . لازم به ذکر است که مطالعات لازم در این خصوص از سوی اداره کل شیلات استان آذربایجانغربی صورت پذیرفته است.

آبزیان

با  توجه  به  وضعیت  آبی  منطقه آزاد  ماکو توسعه  شیلات وآبزی­پروری وسرمایه­گذاری در آن اقتصادی است­.­در منطقه آزاد ماکو چهار رودخانه اصلی بنام­های ارس­، قره سو ،­زنگبار و ساری سو جریان دارد که همگی جزو رودخانه­های با آب شیرین و لب شور محسوب می­شوند­.­وجود پتانسیل­های آبزیان گوناگون در رودخانه­های این منطقه موجب شده است تا کارگاه­های مختلف انواع آبزیان و بخصوص پرورش ماهی در منطقه فعال باشند .­در حال حاضر کمیاب­ترین  ماهی­ها در رودهای منطقه آزاد  ماکو  وجود دارد و  پتانسیل بالای رودهای مزبور این امکان را می­دهد که سرمایه­گذاری و توسعه  بهینه  و گسترش  امکانات  موجود در زمینه صید آبزیان گوناگون و ایجاد اشتغال بعمل آید .­علاوه بر آن در منطقه آزاد ماکو تالاب­های بسیاری وجود دارد که در آینده با انجام مطالعات بر روی آن­ها می­توان در امر آبزی پروری از آن­ها استفاده نمود­. شهرستان پلدشت نیز یکی از مراکز مهم تکثیر و پرورش ماهیان بومی و گرم آبی منطقه آزاد ماکو می­باشد.

بنابراین همانطور که اشاره شد با توجه به پتانسیل­های بالای این منطقه در خصوص آبزی پروری و وجود رودخانه­ها و سدهای مختلف میتوان نسبت به سرمایه­گذاری مطمئن در این زمینه اقدام نمود . بعنوان مثال می­توان به وجود سدهایی همچون دانالو و قیقاج و سایر سدها اشاره نمود که آماده سرمایه­گذاری جهت پرورش ماهی می­باشند.

سالانه حدود 60  تن خرچنگ دراز (شاه میگو)  از  رودخانه ارس صید و به بازارهای جهانی صادر می­شود  و در حال حاضر صدور خرچنگ  دراز  (شاه میگو)  از رودخانه ارس سالانه درآمد ارزی قابل توجهی را عاید کشور می­کند.

 در مجموع  می­توان گفت طول رودخانه­ها در منطقه آزاد ماکو موقعیت  منحصر بفردی را در زمینه تولید انواع آبزیان برای صادرات داشته و سرمایه­گذاری در جهت  توسعه  آبزی پروری  در پشت سدهای ماکو ،­ارس و غیره و استخرهای آبیاری موجود  منطقه بعنوان یک فرصت  مهم جهت سرمایه­گذاری پیشنهاد می­گردد.

دام و طیور

گوسفند نژاد ماکوئی جزو نژادهای مهم کشور بوده و بر اساس دسته بندی انجام شده جزو نژاد پشم سفید و متوسط وزن بشمار  می­رود که نسبت به شرایط آب و هوایی سرد کوهستانی و همچنین کمبود علوفه مقاوم است­.­نژاد گوسفند ماکوئی جزو پر جمعیت ترین نژاد در سطح استان آذربایجانغربی بشمار رفته و طبق آمار موجود در حدود 5/2 میلیون راس گوسفند از این نژاد درسطح استان وجود دارد­.­گفتنی است که این نژاد علاوه بر این استان در کشورهای ترکیه و آذربایجان نیز مشاهده می­گردد که در کشور ترکیه این نژاد را با نام آق کارامان یا کارامان سفید می­شناسند . از ویژگی­های منحصر به فرد این  نژاد پشم  ضخیم  و سفید آن است که گرچه در درآمد دامداران آنچنان تاثیری ندارد ولی در خصوص صنایع فرش و قالی این نوع  پشم قابلیت بالایی را در رنگ­پذیری داشته و مورد علاقه صنایع فرش کشور واقع گردیده است .­در حال حاضر بیشتر روی وزن و تغذیه این نژاد کار می­شود تا سطح  درآمد  دامداران  منطقه  افزایش  یابد­. شیر گوسفند هم  بخشی از درآمد دامداران را تشکیل می­دهد.

لذا با توجه به مطالب فوق و همچنین شرایط اقلیمی مناسب منطقه ، شرایط برای سرمایه­گذاری در این بخش بیش از پیش مهیا شده و حضور سرمایه­گذاران در این بخش می­تواند در توسعه کمی و کیفی این بخش موثر واقع شود.

فرصت­های سرمایه­گذاری در بخش دامداری

1. ایجاد دامداری­های بزرگ و صنعتی در سطح منطقه 
2. ایجاد مراکز جمع آوری شیر و احداث کارخانجات شیر در سطح منطقه 
3. توسعه زنبورداری و پرورش زنبور عسل همراه با تولید ملکه با توجه به مراتع سر سبز و شهد خیز بودن منطقه و سوق دادن سرمایه­گذاران در جهت ایجاد مراکز بسته­بندی عسل و امکان خرید تضمینی آن چرا که زمینه اشتغال­زایی با حداقل سرمایه و نفرات بیشتر نسبت به دیگر حرفه­ها و صنایع­،­میسر میباشد­.بطوریکه سالیانه در فصول گرم شاهد حضور زنبورداران از سایر نقاط استان در این منطقه میباشیم که خود دلیل مناسبی برای لزوم سرمایه­گذاری در این بخش بوده و می­توان با سرمایه اندک شاهد رشد و توسعه این صنعت و اشتغال­زایی و همچنین درآمد بالا بود.
4. سرمایه گذاری جهت احداث بازارچه­های مرزی محصولات کشاورزی و جمع­آوری و توسعه صادرات محصولات دامی­،­زراعی­،­طیور و غیره به کشورهای همجوار و سایر کشورها .

طیور

 در این  منطقه  پرورش مرغ  تخم­گذار در شهرستان شوط با ظرفیت 15000 قطعه وجود دارد . همچنین شهرستان ماکو دارای 9 واحد پرورش دهنده مرغ گوشتی با ظرفیت 125000  قطعه  و شهرستان پلدشت  دارای 16 واحد  پرورش  مرغ گوشتی  با  ظرفیت  270000 قطعه و شهرستان شوط نیز دارای 22 واحد پرورش مرغ گوشتی با ظرفیت 363000 قطعه می­باشند.

 با توجه به وجود شرایط مناسب منطقه می­توان نسبت به سرمایه­گذاری در این بخش و همچنین صنایع و تأسیسات جانبی آن از قبیل احداث کشتارگاه­ها و سایر صنایع وابسته اقدام نمود.